Verlies komt in allerlei vormen voor. Zo kan een kind te maken krijgen met verlies door het overlijden van een dierbaar persoon of een scheiding van zijn of haar ouders. Een kind kan verlies ervaren als het afscheid moet nemen van de plek waar hij of zij is opgegroeid, zoals bij een verhuizing. Ook komt verlies voor bij ziekte. Bijvoorbeeld als de vader of moeder van een kind langdurig ziek is en het afscheid moet nemen van een gezonde ouder.
Verlies is onlosmakelijk verbonden met het leven. Er is geen manier om het uit de weg te gaan, ook niet voor kinderen. Wanneer kinderen gelegenheid hebben om een verlies te verwerken dan komen rouwreacties vanzelf op gang. Hebben ze die ruimte op een of andere manier niet voldoende, dan kunnen reacties op een later moment in hun leven (terug)komen. Vaak in een minder herkenbare vorm, bijvoorbeeld in emotionele of sociale (gedrags)problemen of andere onverklaarbare klachten.
Hoe verwerken kinderen een verlies?
Kinderen moeten net als volwassenen een proces doormaken voor je kunt zeggen dat ze hun verlies een plek hebben kunnen geven. Zo is er een aantal ‘rouwtaken’ en ieder kind heeft hier zijn eigen wijze en tempo in, afhankelijk van zijn of haar aard en steun uit de omgeving. Als volwassene kun je een kind hier doorgaans met vertrouwen in volgen, een rouwproces is een natuurlijk proces dat vaak vanzelf op gang komt. Hoe ziet zo’n proces er uit en op welke manier kun je een kind hierbij ondersteunen? Hoe weet je of het zich positief ontwikkelt of dat het juist stagneert?
Vier rouwtaken
Als we kijken naar verliesverwerking bij kinderen dan zien we vier taken die een kind kan oppakken. Deze kunnen door elkaar lopen. Zo kan een kind al aan een volgende rouwtaak beginnen terwijl het de vorige nog niet volbracht heeft. Een kind kan ook rouwtaken uitstellen, omdat het bijvoorbeeld onbewust wacht tot zijn ouder(s) weer kracht heeft of hebben om het te steunen. Daarnaast is het normaal en gezond gedrag als een kind niet continu bezig is met zijn of haar rouwtaken en juist ook met dingen in de toekomst bezig is. Kinderen rouwen vaak in stukjes, omdat het verdriet anders te groot kan zijn. Hieronder lees je meer over de vier rouwtaken:
1. Het verlies laten doordringen
Een eerste taak voor een kind is te begrijpen en te beseffen dat iets of iemand waar het om geeft er niet meer is. Hierbij is het belangrijk dat een kind zich vrij voelt hier op een gegeven moment vragen over te stellen en er over te vertellen. Op zijn eigen tempo. En dat het datgene waardoor het zo geraakt is naar buiten kan brengen en kan delen. Wat is er precies gebeurd? En waarom? Wat betekent ‘verlies’ of ‘afscheid’ eigenlijk? Wat raakt het kind hierin het meest? Soms is dit voor een kind makkelijker uit te drukken via een spel of tekening dan alleen met woorden.
2. Emoties doorleven
Het ervaren en doorleven van de wirwar aan gevoelens die bij verliesverwerking komt kijken is een tweede taak. Dat kan alleen als een kind de veiligheid ervaart dat het alles mag voelen en uiten. Verdriet, boosheid, angst, schuld, opluchting, jaloezie, schaamte.. Of misschien voelt een kind wel even niets, dat kan namelijk ook. Het is belangrijk dat emoties kunnen stromen, anders verliest het leven na verloop van tijd nog meer glans. Welke emoties ervaart het kind en hoe gaat het er mee om? Laat je kind merken dat alle emoties er mogen zijn en kijk hoe je hem of haar kunt helpen zich zo vrij mogelijk te uiten.
3. Aanpassen aan veranderingen
Nog een rouwtaak is het leren leven met de veranderingen die er na een verlies zijn. Wat mist het kind in de nieuwe situatie en waar heeft het ‘t meest last van? Naast het grote gemis gaat het vaak ook om de dagelijkse dingen die ineens anders zijn. Alles moet weer een plek krijgen in een patroon dat veranderd is. Wat is er anders geworden, en hoe reageert het kind daarop? Kijk goed welke verlangens je kind heeft en wat het nodig heeft om met de veranderingen om te kunnen gaan. Samen een plannetje maken met door je kind zelf bedachte oplossingen en kleine afspraken kan een groot houvast bieden.
4. Het vormgeven van een betekenisvolle band met het verlorene
Tot slot is een belangrijke taak voor het kind te onderzoeken hoe het contact kan blijven houden met hetgeen of diegene die er niet meer is. Herinneringen aan het verlorene zijn hierbij een belangrijke bron. Door samen herinneringen op te halen van vòòr het verlies tot herinneringen na het verlies, kan je kind ze verankeren en oproepen wanneer het daar behoefte aan heeft. Wanneer kinderen op een bepaalde manier de aanwezigheid van het verlorene kunnen voelen dan is de verbinding tot stand gebracht en komt er ruimte voor nieuwe dingen.
Wanneer stagneert verliesverwerking en is extra steun zinvol?
Kinderen zijn veelal in staat een ingrijpend verlies te verwerken, samen met hulp van hun directe omgeving, zoals ouders, vrienden, leraren, buren, of andere kennissen. Ze stippelen hier hun eigen paadje in uit. De steun die je als volwassene kunt bieden is behalve aandacht besteden aan het grote gemis ook te kijken naar de innerlijke en creatieve kracht van je kind. Kinderen bedenken vaak de meest creatieve hulpmiddelen die hen helpen bij het dragen van hun verlies.
Het is van belang dat je als ouder aandachtig blijft kijken in hoeverre je kind zijn of haar rouwtaken oppakt of waar er misschien iets lijkt te stagneren. Het kan namelijk zijn dat een kind vastloopt in zijn of haar proces. Het heeft bijvoorbeeld geen zin meer om naar school te gaan, heeft last van vermoeidheid of concentratieproblemen. Het is ineens angstig of heeft boze buien. Of het heeft last van negatieve gedachten, is prikkelbaar en slaapt niet goed. Op zich allemaal normale rouwreacties die vaak tijdelijk van aard zijn, maar als ze blijven aanhouden dan slijten ze in de loop van de tijd steeds meer in en werken ze belemmerend in het verwerkingsproces. Hierdoor kan een kind emotionele en sociale problemen ontwikkelen.
Heeft je kind met verlies te maken en heb je het idee dat het vastloopt? Of heb je als ouder zelf ook een verlies te verwerken en vraagt het combineren van zorg voor je kind en je eigen verwerking veel om overeind te blijven? Dan is het zinvol om een pas op de plaats te maken en extra begeleiding te bieden. Wil je hierover eens met mij van gedachten wisselen, neem gerust contact met me op, ik help je graag verder.